Lần đầu ăn cháo độc
Đấy là món cháo ấu tẩu - đặc sản của Hà Giang, món ngon quen thuộc với những người đi Đồng Văn, Hà Giang.
Chuyến lên Hà Giang trao quà Vòng tay Nhân ái cho hai chị em bé mù ở bản Lao Xa (Đồng Văn, Hà Giang) gặp trời mưa, đường trơn tới mức mấy anh bộ đội lái xe máy đi trước vào cua ngã quay lơ giữa, còn tôi thì bị cảm dọc đường.
Tới Tráng Kìm đã 8 giờ sáng mà đất trời Hà Giang mới hửng và khá lạnh. Anh bộ đội biên phòng chở tôi bỗng đi chậm và rẽ sang đường, dừng bên 1 quán lá đơn sơ. Trong đó có chị bán hàng và nồi cháo đang lục bục sôi. Anh bảo tôi vào đó ăn bát cháo ấu tẩu rồi đi tiếp.
Tôi ngạc nhiên, vì nghe nói ấu tẩu là củ có độc, mà cháo ấu tẩu chắc là "cháo độc" nên ngại. Anh bộ đội bảo tôi cứ ăn đi, không chết người đâu. Có ăn mới nhanh hồi phục, mới có sức lên được bản Lao Xa. Vậy là tôi nhắm mắt nhắm mũi cầm bát cháo lên ăn. Ngay thìa đầu tiên đã cảm nhận được vị lạ, vài thìa sau thấy rất ngon miệng, ấm sực cả người, ăn hết bát thì toát mồ hôi, hết mệt mỏi, thể lực phục hồi.
Tiếp tục hành trình anh bộ đội biên phòng vừa lái xe, vừa kể cho tôi nghe về món cháo ẩu tẩu kịch độc đó là đặc sản nổi tiếng, là thần dược cứu người đi núi, đi rừng bị cảm của người Mông ở Hà Giang. Cháo ẩu tẩu Hà Giang không dễ nấu, mà quán cháo ngon không phải ai cũng biết tìm đến mua ăn, bởi rừng núi hoang sơ, đi rất lâu trên đường núi mới gặp người.
Củ ấu tẩu - nguyên liệu chính nấu món cháo độc. Cháo ấu tẩu Hà Giang có cả bốn mùa nhưng đặc biệt chỉ bán vào buổi tối, nhưng đặc sản này chỉ ăn vào buổi tối ở Hà Giang. Ảnh minh họa.
Cách ăn cháo ấu tẩu và chữa bị trúng độc kỳ lạ?
Củ ấu tẩu chỉ có tại vùng núi cao phía Bắc (còn gọi là ô đầu, phụ tử), trông khá giống củ ấu dưới xuôi. Độc tính trong củ ấu tính nóng, vị cay tê, hay được bà con ngâm chân mát xa chữa đau nhức chân, cảm gió.
Bà con người Mông Hà Giang lại biến thứ củ độc tính này thành đặc sản núi rừng rất đặc trưng, biến tấu với các gia vị, thực phẩm khác để thêm hương vị để chiều lòng du khách. Để loại bỏ độc tố trong của ấu tẩu, bà con ngâm củ trong nước gạo đặc sánh để qua đêm. Sau đó bắc lên bếp ninh 5 - 6 tiếng thật nhừ, mới bỏ sang nồi khác ninh cùng gạo nếp cái hoa vàng, gạo tẻ, nước hầm xương tới khi hạt gạo nhừ và sánh lại.
Cháo ấu tẩu dân dã giờ kết hợp với thịt nạc băm, muối tiêu, hành hoa, tía tô. Một số quán còn hầm thêm chân giò cho món cháo thêm ngon. Kinh nghiệm của nhiều người đi Hà Giang cho biết, một tô cháo ấu tẩu khá to nên nếu chưa ăn bao giờ, hoặc đi cùng bạn thì gọi 1 tô rồi mượn bát con chia nhau ăn thử, nếu thấy ngon và ăn thêm được hãy gọi tiếp.
Hầu hết mới ăn lần đầu sẽ chưa quen và sẽ bị vị đắng xộc lên, nhưng chỉ vài thìa sau sẽ thấy vị ngọt dịu trong họng. Cháo được ăn với thịt bằm, rau thơm, hành hoa, lá tía tô và có thể thêm quả trứng gà sống quấy ngay để ăn khi nóng.
Cháo độc ấu tẩu nấu thịt bằm. Ảnh minh họa.
Nấu cháo ấu tẩu không được dùng nồi hầm, nồi áp suất ninh vì làm củ ấu tẩu nhanh nhừ sẽ không thoát hết chất độc ra ngoài. Ăn phải chất độc trong củ ấu tẩu sẽ ngay lập tức bị tê cứng tứ chi, huyết mạch tắc nghẽn, gây đông máu... có thể nguy hiểm tới tính mạng.
Để thưởng thức hương vị chuẩn chỉ của cháo ấu tẩu người ta sẽ dùng một muỗng nhỏ múc đủ rau, cháo và thịt – mà không bỏ ớt, giấm, tiêu vội vì gia vị nồng sẽ át đi tinh túy vốn có của món ăn.
Miếng đầu tiên để cảm nhận hết hương vị nguyên thủy của cháo ấu tẩu, có thể biết cháo đạt hay chưa. Nếu thấy đầu lưỡi hơi tê thì ấu tẩu vẫn còn chất độc – nhưng đừng sợ vì người nấu luôn ăn thử để đảm bảo chất lượng cháo.
Hương vị cháo ngậy, thơm, cay xen lẫn vị đắng độc đáo của củ ấu tẩu. Người chưa quen có thể khó nuốt, nhưng sau vài thìa là vị đắng kia sẽ thành ngòn ngọt đầu lưỡi.
Cháo ấu tẩu là sự giao hòa giữa vị nước hầm xương béo ngậy cùng mùi thơm gạo nếp và một chút vị đắng xen lẫn chút cay cay của củ ấu tẩu.
Cháo ấu tẩu Hà Giang có cả bốn mùa nhưng đặc biệt chỉ bán vào buổi tối, nhưng đặc sản này chỉ ăn vào buổi tối ở Hà Giang.
Cách duy nhất để biết cháo chín chưa là nếm thử. Khoảng vài phút sau khi nếm thấy lưỡi tê cứng, máu đông cứng ắt hẳn chưa hết độc tố. Nếu có người trúng độc do ăn cháo ấu tẩu, cách sơ cứu tốt nhất là tẩm quất, mát xa nhanh chóng (nếu giác hơi được thì càng tốt) nhằm loại bỏ tối đa độc tố ra khỏi cơ thể.
Nhưng đó là lời tư vấn truyền miệng của người dân, còn khi có dấu hiệu trúng độc ấu tẩu, để đảm bảo an toàn cho tính mạng cần tới ngay cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu đúng cách, kịp thời.
Cháo ấu tẩu đặc sản Hà Giang còn là món ăn bài thuốc chữa đau nhức xương khớp, giải cảm, hồi phục sức khỏe cho du khách đến Hà Giang bị say xe, mệt mỏi… để tiếp tục chuyến đi dài.
